ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 1، فروردین 1404 ، شماره پی در پی 107

بررسی کارکردهای زبانی و ادبی صفت در قصّۀ حسنک وزیر

صفحه (101 - 115)
احمد سنچولی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف: صفت به عنوان یکی از وابسته های اسم، در قصّۀ حسنک وزیر برای بیان احوال گوناگونِ اسمها و پدیده ها بویژه در معرفی شخصیتها نقش اساسی دارد. مهمترین کارکرد صفت در این داستان، تجسم و عینیت بخشی به خصوصیات اخلاقی و رفتاری شخصیت هاست. بیهقی با استفاده از تمام ظرفیت های زبانی و ادبیِ این مقولۀ دستوری در راستای انتقال معنا و القای عواطف و احساسات خویش بهره گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، شناخت جنبه های زبانی و ادبی صفت و چگونگی کارکرد آن در قصۀ حسنک وزیر است.

روش پژوهش: این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی صورت گرفته است. به همین منظور، صفتهای موجود در قصّۀ حسنک وزیر باتوجه به نوع کاربرد آنها در دو دستۀ صفتهای پیشین و صفتهای پسین بررسی و تحلیل شده است.

یافته ها: یافته های این پژوهش حاکی از آن است که بیهقی از میان صفتهای موجود برای یک شخصیت یا پدیده، مهمترین و دقیقترین صفت را انتخاب میکند و با استفاده از ساخت انعطاف پذیر جمله در زبان فارسی و با توجه به لحن و آهنگ کلام، ضمن برجستگی بخشیدن به صفت، بار معنایی و عاطفی خاصی به آن میدهد.

نتیجه: در میان گونه های مختلف صفت، صفت اشاره بیشترین بسامد به خود اختصاص داده و صفت تعجبی کمترین میزان را. مهم ترین کارکرد صفت از حیث زبانی، توصیف اسم و بیان حالتهای گوناگون آن است، اما از حیث ادبی، تجسم و عینیت بخشی به موصوف در راستای عواطف و احساسات گوینده را میتوان مهمترین کارکرد آن دانست. صفت در این قصّه، در کنار موصوف و دیگر اجزای جمله، یعنی زمینۀ معنایی متن و بافت کلام (محور همنشینی)، بار معنایی و عاطفی خاصی می یابد.

کلمات کلیدی
بیهقی , قصّۀ حسنک وزیر , صفت , کارکردهای زبانی , کارکردهای ادبی

• قرآن مجید.
• ارژنگ، غلامرضا، (1393)، دستور زبان فارسی امروز، تهران: قطره.
• ارسطو، (1371)، فن خطابه، ترجمۀ پرخیده ملکی، تهران: اقبال.
• انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن، (1390)، دستور زبان فارسی2، تهران: فاطمی.
• بیهقی، ابوالفضل، (1356)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه.
• جرجانی، عبدالقاهر، (1368)، دلائل الاعجاز فی القرآن، ترجمه و تحشیه سیدمحمد رادمنش، مشهد: آستان قدس رضوی.
• چرمگی عمرانی، مرتضی، (1389)، هنر سبکی بیهقی در توصیف داستان حسنک وزیر، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، س3، ش4، شماره پیاپی10، صص 103-122.
• خیام پور، عبدالرسول، (1384)، دستور زبان فارسی، تهران: ستوده.
• دهرامی، مهدی؛ عمران پور، محمدرضا، (1392)، نقد و بررسی عاطفه در اشعار نیمایوشیج، پژوهشنامه ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، س11، ش20، صص65-82.
• رضی، احمد، (1387)، بیهقی پژوهی در ایران: گزارش توصیفی کتاب ها، مقالات و پایان نامه ها، رشت: حق-شناس.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1388)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
• شمیسا، سیروس، (1388)، نقد ادبی، تهران: میترا.
• صفوی، کورش، (1383)، از زبان شناسی به ادبیات، جلد اول: نظم، تهران: سورۀ مهر.
• فتاحی، سهیل و همکاران، (1398)، صفت های شاعرانه، هنر پنهان در تاریخ بیهقی، فنون ادبی، س11، ش3 (پیاپی28)، صص 83-96.
• فرشیدورد، خسرو، (1378)، جمله و تحول آن در زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.
• فرشیدورد، خسرو، (1362)، دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، 2ج، تهران: امیرکبیر.
• فرهنگ ابجدی (ترجمه المنجد الابجدی)، (1370)، ترجمه استاد رضا مهیار، تهران: انتشارات اسلامی.
• کادن، جی. ای، (1386)، فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.
• محمدی بنۀگزی (گناوه ای)، عباسقلی، (1384)، بنیان های استوار ادب فارسی (تحلیلی در کارکردهای نثر فارسی- تحلیلی از قصّۀ ابوعلی حسنک وزیر)، مشهد: دانشگاه.
• مشکوه الدینی، مهدی، (1388)، دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی، تهران: سمت.
• منشی، ابوالمعالی نصرالله، (1381)، ترجمۀ کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
• ناصرخسرو، (1368)، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• وحیدیان کامیار، تقی؛ عمرانی، غلامرضا، (1379)، دستور زبان فارسی(1)، تهران: سمت.